Ticari sözleşmelerde, işin tam ve zamanında ifasını sağlamak veya aksi halde belirli bir bedel ödeme yükümlülüğü doğurmak amacıyla düzenlenen senetlere “teminat senedi” denilmektedir. Bu senet türü kanunda düzenlenmediği için ortaya çıkan uyuşmazlıklar doktrindeki görüşler ve yargı kararları ile çözüme kavuşturulmaktadır. Bu bilgi notunda, teminat senedinin tanımı, hukuki niteliği, geçerlilik şartları, doktrindeki farklı görüşler ile Yargıtay içtihatları çerçevesinde değerlendirmeler ele alınacaktır.

    1.   TEMİNAT SENEDİ KAVRAMI VE HUKUKİ NİTELİĞİ

Teminat senetlerini doktrinde bir görüş, “taraflar arasında var olan temel ilişki dolayısıyla yükümlülüklerin teminat kaydı altına alınarak kambiyo senedi verilmesi” olarak tanımlamaktadır[1]. Başka bir görüşe göre de, teminat senetleri “tarafların aralarında kararlaştırdığı, bir borcun ifa edilmesini sağlamak üzere verilen güvence”dir[2]. Yargıtay tarafından ise “Teminat senedi bir sözleşmeye güvence olarak ileri sürülen, sözleşmeye konu olan iş eksik veya hiç yapılmazsa karşı tarafın zararını tazmin etmek üzere karşılıklı menfaat ilkesine göre hazırlanmış güvence belgesidir” şeklinde tanımlanmıştır[3]. Teminat senedini, temel bir borç ilişkisine dayanan edimin ifasını güvence altına almak amacıyla düzenlenen ve şartlı bir ödeme taahhüdü içeren senet türü olarak tanımlayabiliriz. Bir başka deyişle, borçlu taraf, asıl sözleşmedeki yükümlülüklerini tam olarak ifa etmezse belirli bir bedeli ödeyeceğini taahhüt eden bir senedi alacaklı tarafa vermektedir. Teminat senetleri için kanunda özel bir tanım bulunmamakla birlikte, genellikle bono veya poliçe formunda hazırlanmaktadır. Ancak 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu (“TTK”)’ nın kambiyo senetlerine ilişkin hükümleri uyarınca, bono veya poliçenin geçerli olabilmesi için senet metninde “kayıtsız ve şartsız belirli bir bedeli ödemek vaadi” yer almalıdır[4].

Diğer yandan, teminat senedi her ne kadar bir koşula bağlı tutulsa da, biçimsel unsurlar bakımından kanunun aradığı öğeleri taşıyorsa, görünüşte geçerli bir bono olarak kabul edilebilir. Kanunen bonoda bulunması zorunlu unsurlar tam ise, senedin metninde açıkça bir şart ibaresi yer almıyorsa, teminat amacı güdülmüş olması tek başına senedin geçerliliğini etkilemez. Bu noktada önemle belirtilmelidir ki, uygulamada taraflar çoğu kez teminat maksadıyla verdikleri bonoya bu durumu belli eden bir ibare eklemektedir (örn.“Teminat Senedidir” notu). Ancak tek başına senet üzerinde “teminat” kaydının bulunması, senedin hukuken teminat senedi olarak kabulü için yeterli görülmemektedir. Nitekim Yargıtay da “teminat senedidir” ifadesinin kambiyo senedinin soyutluğuna zarar vermeyeceği yönünde hüküm vermektedir[5].

Uygulamada teminat senedi düzenlerken, senet metnine teminat amacı ve ilgili sözleşmenin açıkça yazılması, hatta senedin arka yüzüne “sözleşme hükümleri tam olarak yerine getirildiğinde bu senet hükümsüzdür, ciro edilemez” şeklinde not düşülmesi tavsiye edilmektedir. Bu tür eklemeler, senedin üçüncü kişilere ciro edilip kambiyo vasfıyla el değiştirmesini önlemeye yönelik bir tedbir olarak değerlendirilebilir.

    2.   UYGULAMA VE YARGI KARARLARI IŞIĞINDA TEMİNAT SENEDİNİN GEÇERLİLİK ŞARTLARI

Bir kambiyo senedinin teminat amacıyla düzenlenmesi, onun şeklen bono/poliçe olma koşullarını tamamen ortadan kaldırmaz. TTK m. 776, bonoda bulunması gereken asgari unsurları saymıştır. Bu unsurlar tam olduğu takdirde, senet üzerinde teminat amacı güdüldüğüne dair ayrı bir kayıt bulunsa bile, senet şeklen kambiyo senedi niteliğindedir. Yargıtay kararlarında, senet metninde teminat kaydının bulunmasının senedi şartlı hale getireceğini ve böyle bir senede dayanılarak kambiyo yoluyla icra takibi yapılamayacağını vurgulamıştır[6].

Teminat kaydı kanunda düzenlenmediğinden senette ne şekilde yer alacağı konusunda dayanak bulunmamaktadır. Yargıtay kararlarında tek başına teminat kaydı bulunması hali ve asıl borç ilişkisine yer verilen teminat kaydı olmak üzere iki tür üzerinden inceleme yapılmakta; şarta bağlanma hali ikinci kısım içerisinde yer almaktadır[7].

2.1.       Senet Metninde “Teminat” İfadesinin Bulunması

Teminat senetlerinde, “teminattır”, “teminat için verilmiştir” veya “…teminat olmak üzere…” gibi ifadeler bulunmaktadır[8]. Bu tür teminat kayıtlarının senedi kambiyo senedi olmaktan çıkarmadığı konusunda doktrindeki baskın görüş ve yargı kararları arasında uyum bulunmaktadır.

2.2.        Senet Metninde Taraflar Arasındaki Borç İlişkisine Yer Verilmesi

Senet metninde teminat ibaresinin yanında senet düzenlenmesine sebep olan ilişkiye “… tarihli sözleşmenin teminatı olarak düzenlenmiştir”, “… kredi borcunun teminatı olarak verilmiştir” gibi yer verilmesidir[9]. Bu tür senetlerde sadece borç ilişkisinden bahsedilmekte olup senet bedelinin ödenmesi şarta bağlanmamaktadır. Bunun önemi ise senedi geçersiz kılıp kılmayacağı noktasındadır. Yargıtay kararlarında bakıldığında ise senedin artık kayıtsız ve şartsız olmadığı gerekçesiyle teminat senedi olduğu iddiası kabul görülerek geçersiz olduğuna hükmedilmektedir.

2.3.       Senedi Şarta Bağlı Hale Getiren Kayıtlar

Senetlerinin bir diğer düzenlenme şekli ise senet bedelinin ödenmesinin veya senedin geçerli olmasının şarta bağlandığı hallerdir. Borcun zamanında, tam veya gereği gibi ifa edilmemesi halinde senedin geçersiz olacağı veya iade edileceği şeklinde de şartın senet metnine dahil edilmesi mümkündür. Örnek olarak “Eseri … tarihinde tamamlayamamam halinde ödeyeceğim”, “İnşaat bitiminde ödenecektir" ifadeleri senedin ödenmesinin şarta bağlanmasına örnek gösterilebilir.

2.4.       Senet Metninde veya Taraflar Arasındaki Borç İlişkisinde Teminata İlişkin İbareye Yer Verilmemesi

Bu tür teminat senetlerinde senet metninde teminata ilişkin hiçbir ibare bulunmamaktadır. Ancak senedin düzenlenmesine sebep olan borç ilişkisinde teminat senedi düzenleneceğinden veya düzenlendiğinden bahsedilmektedir. Burada tartışılması gereken konu görünüş itibariyle geçerli olan kambiyo senedinin sırf senet dışı sözleşme veya faturada atıf yapılmış olması sebebiyle geçersiz olup olmayacağıdır.

    3.   UYGULAMA VE YARGI KARARLARI IŞIĞINDA TEMİNAT SENEDİNİN DÜZENLENMESİ

Teminat senetleri, ticari hayatta sözleşmelerin ifasını güvence altına alan pratik bir araç olmakla birlikte, hukuki niteliği bakımından tartışmalı bir konumdadır. Güncel durumda, bir senedin teminat maksadıyla verildiğinin ileri sürülmesi, borçlu tarafından ancak yazılı delillerle kanıtlandığında sonuç doğurabilmektedir. Aksi halde senet, kambiyo hukuku kurallarına tabi soyut bir borç ikrarı olarak icra takibine konulabilecektir.

Bu sebeple, teminat senedi düzenlenmesi mutlaka yazılı protokollerle kayıt altına alınmalı, senede ilişkin tüm ayrıntılar sözleşmelerde belirtmelidir. Aksi takdirde, borcun ödenmiş veya asıl edimin ifa edilmiş olmasına rağmen, borçlu kendisini icra takibi tehdidi altında bulabilir ve ispat yükü engeline takılabilir.

Tüm bu nedenlerle uygulamada teminat senedi düzenlenirken aşağıdaki hususlara dikkat edilebilir.

3.1.       Senedin vade kısmına "Teminat Senedidir" ibaresi yazılmalıdır.

3.2.    Senedin ön yüzüne " sözleşmeye konu olarak hazırlanmıştır." yazılmalıdır. Senedin teminat amacıyla hazırlandığı ve teminat için verildiği senet metninde açıkça belirtilmelidir.

3.3.   Senedin arka yüzüne hangi konu için teminat senedinin hazırlandığı ve verildiği özetlenmelidir.

3.4.     Senedin özet kısmında ise “Sözleşme konusu tamamlandığında teminat senedinin hükümleri geçersizdir, ciro edilemez.” ibaresinin yer alması borçlunun güvenliği açısından önemli olacaktır.

Ek olarak, teminat senedinin verildiği sözleşmede, senedin seri numarası, tutarı, tarihi gibi bilgilerle birlikte teminat amacı açıkça belirtilmeli; “senede açık atıf” koşulu yerine getirilebilir.

SONUÇ

1. Teminat senedi, temel bir borç ilişkisine dayanan edimin ifasını güvence altına almak amacıyla düzenlenen ve şartlı bir ödeme taahhüdü içeren senet türüdür. 

2.  Senedin bir sözleşmeye istinaden teminat amaçlı verildiği senette yazmalı ya da taraflar arasında imza altına alınan sözleşmenin içeriğinde söz konusu senedin teminat olarak verildiği yazmalıdır.

3.  Teminat senedi düzenlenmesi yazılı protokollerle kayıt altına alınmalı, senede ilişkin tüm ayrıntılar sözleşmelerde belirtmelidir. Aksi takdirde, borcun ödenmiş veya asıl edimin ifa edilmiş olmasına rağmen, borçlu kendisini icra takibi tehdidi altında bulabilir ve ispat yükü engeline takılabilir.