17.04.2025

Toplu iş sözleşmesinde değişiklik yapılması

Toplu iş sözleşmesi (Tis), iş sözleşmesinin yapılması, içeriği ve sona ermesine ilişkin hususları düzenlemek üzere işçi sendikası ile işveren sendikası veya sendika üyesi olmayan işveren arasında yapılan sözleşmeyi ifade eder. SenTisk m. 35’de yer alan “Toplu iş sözleşmesi en az bir ve en çok üç yıl süreli olarak yapılabilir. Toplu iş sözleşmesinin süresi, sözleşmenin imzalanmasından sonra taraflarca uzatılamaz, kısaltılamaz ve sözleşme süresinden önce sona erdirilemez.” hükmü uyarınca tarafların sözleşmede değişiklik yapmasına ilişkin bir engelleme yoktur. Bu kapsamda taraflar bir araya gelerek imzaladıkları sözleşmede değişiklik yapabilecektir.

Toplu iş sözleşmesinde değişiklik yapılması üç şekilde karşımıza çıkar:

·      Tis’te mevcut olan bir hükmün ortadan kaldırılması (Kira yardımının kaldırılması)

·      Tis’te mevcut olan bir hükmün içeriğinin değiştirilmesi (İkramiye sayısının arttırılması)

·      Tis’te mevcut olmayan yeni bir hüküm getirilmesi (Çocuk yardımı eklenmesi)

Toplu iş sözleşmesinde yapılan değişiklik sözleşme niteliğindedir. Ancak söz konusu değişiklik yeni bir toplu iş sözleşmesi değil; ilk yapılan sözleşmeye dahil olan bir sözleşmedir. Bu sebeple de yeni bir yetki prosedürünün uygulanmasına gerek yoktur. Toplu iş sözleşmesinde sonradan yapılan değişiklikle getirilen düzenleme de bir tis hükmü olup doğrudan ve emredici niteliğe sahiptir.

Kimler Yapabilir?

Toplu iş sözleşmesinde değişiklik yapma hakkı sözleşmenin taraflarına aittir. Bu kapsamda toplu iş sözleşmesi işçi sendikası ile işverenin üyesi olduğu işveren sendikası arasında imzalamış ise, işçi ve işveren sendikaları; işçi sendikası ile işveren arasında akdedilmiş ise,  bu iki taraf değişikliklik yapmaya yetkilidir[1].

Değişiklik Yapma Süresi ve Şekli

Tarafların toplu iş sözleşmesinde değişiklik yapma yetkisi yalnızca sözleşmenin yürürlük süresi içerisinde geçerlidir. SenTisk m. 36/2 uyarınca, taraflar sözleşmenin yürürlükte bulunduğu döneme ilişkin veya art etki gereğince belirli hükümlerin uygulanmaya devam ettiği döneme ilişkin herhangi bir değişiklik yapamazlar.

Toplu iş sözleşmesinin yazılı şekilde yapılması gerekir (Sentisk m.35). Söz konusu hüküm gereğince tiste sonradan yapılacak değişikliklerin de yazılı yapılması zorunludur. Değişikliğin adi yazılı şekilde yapılması yeterli olup noterden onaylanması gerekmez.

Yargı kararlarında sıkça karşılaşılan örnekler:

·      Tarafların karşılıklı hak ve borçlarına ilişkin hükümlerde değişiklik

·      İş sözleşmesine ilişkin hükümlerde değişiklik

·      Normların hukuki niteliğinde değişiklik

Yargıtay kararlarında, toplu iş sözleşmesinde gerçekleştirilen değişikliklere avans ve ücret ödemelerinin tarihlerinin değiştirilmesi, belirli süreli iş sözleşmesi yapılmasına ilişkin öngörülen süre sınırının değiştirilmesi, ikramiyelerin aylık ücrete dahil edilerek ödeneceğinin kararlaştırılması örnek olarak verilebilir.

Parasal hükümlerde yapılan değişiklikler:

·    Öğretideki bir görüşe göre, toplu iş sözleşmesindeki değişiklikler ileriye etkili olarak yapılabileceği için ücrete ilişkin dönem zammı yürürlüğe girdikten sonra artık bu dönem zammının bütünlüğüne geçmişe etkili olarak dokunulamaz[2]. Bu görüş kabul edilirse sözleşme dönem zammı uygulaması yoksa tis yürürlüğe girdikten sonra ücret konusunda değişiklik de yapılamaz.

·   Öğretideki bir diğer görüşe göre, dönem zammı yürürlüğe girmiş olsa bile işçinin ücret hakkı çalıştıktan sonra doğduğu için çalışılmayan zaman dilimi hakkında taraflarca ücrette değişikliğe gidilebilir[3]. Değişikliğin hüküm doğurabilmesi için zam döneminin sonunu beklemek gerekmez. Zira hakkın doğumu için gereken çalışma olgusunun henüz gerçekleşmediği dönem için işçinin doğmuş hakkından söz edilemeyecektir( Yargıtay 9. HD. 2005/19012E., 2005/24835K. )

Değişikliğin Görevli Makama Tevdi Edilmesi:

Toplu görüşmenin sonunda bir anlaşmaya varılırsa dört nüsha olarak düzenlenecek olan toplu iş sözleşmesi, taraf temsilcilerince imzalanır ve iki nüshası altı iş günü içinde çağrıyı yapan tarafça görevli makama tevdi edilir. Görevli makam sözleşmenin bir nüshasını Bakanlığa gönderir. Değişiklik görevli makama bildirilmezse, bu halde 48’nci maddeye aykırı şekilde hareket edilmesi sözleşmenin geçerliliğini etkilemeyecektir.

Toplu İş Sözleşmesine aykırı protokol yapılması:

Uygulamada feragatname veya muvafakat adı altında yapılan protokollerin/iş sözleşmelerinin geçerliliği bulunmamaktadır. Toplu iş sözleşmesinde aksi belirtilmedikçe iş sözleşmeleri toplu iş sözleşmesine aykırı olamaz. İş sözleşmelerinin toplu iş sözleşmesine aykırı hükümlerinin yerini toplu iş sözleşmesindeki hükümler alır. Toplu iş sözleşmesinde iş sözleşmelerine aykırı hükümlerin bulunması hâlinde ise iş sözleşmesinin işçi yararına olan hükümleri geçerlidir.

Sonuç:

1. Taraflar, toplu iş sözleşmesi süresi boyunca mevcut hükümlerin içeriğini değiştirebilir, yeni hükümler ekleyebilir veya bazı hükümleri kaldırabilir. Ancak, değişiklikler yeni bir toplu iş sözleşmesi olarak değerlendirilmez.

2.   Değişiklik yapma yetkisi sözleşmenin taraflarına aittir. Değişiklikler, sözleşmenin yürürlük süresi içerisinde ve yazılı olarak yapılmalıdır.

3. Tarafların yaptığı değişiklikler, toplu iş sözleşmesi hükümleri gibi doğrudan ve bağlayıcıdır. Ayrıca, tarafların toplu iş sözleşmesi hükümlerine aykırı şekilde yaptığı protokoller geçerli değildir.